Ol Λίθινες είναι ένα μεγάλο χωριό του Δήμου Σητείας κτισμένο στην κορυφή ενός λόφου σε υψόμετρο 276 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας και περιβάλλεται από ελαιώνες απλωμένους στα γύρω υψώματα , βρίσκεται 26 km νοτιοδυτικά της Σητείας οι κάτοικοι στην τελευταία απογραφή ήταν 322 .

 Εικάζεται ότι ο χωριό πήρε το όνομα του από το βυζαντινό ευγενή Λουκά Λιτίνο και την οικογένεια που έστειλε ο Αλέξιος Κομνηνός το 1182 μαζί με άλλες 11 οικογένειες στην Κρήτη με σκοπό να συσφιχτούν οι δεσμοί του νησιού με την Κωνσταντινούπολη .

Σε άλλη αναφορά αναφέρετε ότι το χωριό ανάγεται στην εποχή μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τον Νικηφόρο Φωκά το 961 από το ζυγό των Σαρακηνών ο οικισμός κατοικήθηκε από την οικογένεια των Λίτινων (=Λιθίνες) που εγκατέστησε ο Νικηφόρος Φωκάς καί τους μοίρασε την εύφορη γη της περιοχής, ως αντάλλαγμα για τις στρατιωτικές υπηρεσίες τους.

Στη μέση του χωριού υπήρχε τριώροφος Βενετσιάνικος πύργος, που έκτισαν οι Ενετοί για να εξασφαλίσουν την επικυριαρχία τους στην περιοχή. Θεωρείται ότι ο πύργος ανήκε στην φεουδαρχική οικογένεια του Φραγκίσκου Βλάχου, καθώς οικόσημο των Βλάχων σώζεται πάνω σε τάφο στον Άγιο Αθανάσιο (κοντά στο χωριό). Όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν την επαρχία Σητείας, βρήκαν τον πύργο σε εξαιρετική κατάσταση και τον χρησιμοποίησαν αμέσως για την επίβλεψη της περιοχής , ο πύργος καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά το1828.

Ο Ναός της Παναγίας των Λιθινών ανάγεται στην εποχή του 9 ου αιώνα , ενώ οι τοιχογραφίες στον 13-14ο αιώνα . Στο τέμπλο του ξεχωρίζει ή Ιερά Εικόνα της «Παναγίας των Λιθινών» του 12 ου αιώνα , πλαισιωμένη με αναρίθμητα αφιερώματα, διότι είναι πολύ θαυματουργή, και είναι αντικείμενο ευλάβειας για τους πιστούς της ευρύτερης περιοχής του Νομού Λασιθίου.

Ο ναός της Παναγίας ανήκει στον τύπο του μονόχωρου καμαροσκεπούς ναού με δύο εγκάρσια ενισχυτικά τόξα και έχει διαστάσεις 5,35 Χ 8,60 μ. Στην νότια πλευρά του προσκτίσθηκαν διαδοχικά στα νεότερα χρόνια δύο ισομήκεις ναοί. Το εσωτερικό του ναού είναι κατάγραφο από τοιχογραφίες του 14ου αι. που διατηρούνται σε ικανοποιητική κατάσταση μόνο σε λίγα σημεία. Λόγω του σχετικά μεγάλου μεγέθους του ναού, το εικονογραφικό πρόγραμμα παρουσιάζεται ιδιαίτερα εκτεταμένο με ανεπτυγμένο τόσο τον χριστολογικό κύκλο (δεκαεννέα παραστάσεις) όσο και τον θεομητορικό (οκτώ παραστάσεις). Στο δυτικό τοίχο κυριαρχεί η Δευτέρα Παρουσία. Ενδιαφέρουσες είναι επίσης και οι εξαιρετικής τέχνης εικόνες του τέμπλου αλλά και τα ένθετα εφυαλωμένα (επισμαλτωμένα) πινάκια στην νότια όψη του ναού.

Η Βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Αθανασίου στις Λιθίνες του 15ο αι. ή και παλαιότερα μικρός μονόχωρος καμαροσκεπής μετασκευάστηκε με την προσθήκη νάρθηκα το έτος 1603 προκειμένου να φιλοξενήσει στο εσωτερικό του τον οικογενειακό τάφο του ευγενέστατου άρχοντος Βλάχου, όπως μας πληροφορεί εγχάρακτη επιγραφή.

Στο εσωτερικό του δεν διατηρείται τοιχογραφικός διάκοσμος. Εξωτερικά, στην νότια πλευρά του ναού, προσαρτήθηκε ένα ακόμη περίτεχνο ταφικό μνημείο, στοιχείο που δηλώνει ότι ο ναός διατήρησε έναν κατεξοχήν κοιμητηριακό χαρακτήρα.

Στο χαμηλότερο σημείο της κοιλάδας των Λιθινών βρίσκεται ο παλιός οικισμός Αδρόμυλοι μέσα σε πανύψηλα πλατάνια. Στον οικισμό αυτό βρέθηκαν θολωτοί και κτιστοί τάφοι ..

Η βυζαντινή   εκκλησία των Αγίων Αποστόλων του 9 ου αιώνα περιλαμβάνει καλοδιατηρημένες τοιχογραφίες από το 1415 που βρίσκεται στην περιοχή Ανδρομύλοι. Πρόκειται για μια μονόκλιτη εκκλησία μ'' ένα νάρθηκα στο πλάι και στη δεξιά γωνιά της.

Ο ιδιαίτερα εκτεταμένος χριστολογικός κύκλος δεκαεπτά συνολικά παραστάσεων καταλαμβάνει πλήρως το ανατολικό τμήμα της καμάρας, ενώ επεκτείνεται και στο δυτικό, όπου συνυπάρχει με τμήμα της Δευτέρας Παρουσίας η οποία προεκτείνεται στην άνω ζώνη της καμάρας από τον δυτικό τοίχο. Ενδιαφέρουσα τοιχογραφία στον νότιο τοίχο του πλάγιου χώρου περιλαμβάνει έναν μεγάλο φυλλοφόρο σταυρό καθώς και παράσταση της Σύναξης των Αρχαγγέλων.

Παλιό Σχολειό των Λίθινων που το 1963 αγόρασε ο Αγροτικός Συν/μος Λίθινων και μέχρι το 1990 ήταν αποθήκη του Συν/μου . Το 1992 συντηρήθηκε μέσω ευρωπαϊκού προγράμματος και μέχρι σήμερα είναι πνευματικό κέντρο του χωριού .

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΝΕΩΝ ΛΙΘΙΝΩΝ

 Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Νέων Λιθινων ιδρύθηκε το έτος 1979 και έχει ως έδρα τις Λιθίνες του Δήμου Σητείας .

Από την ημέρα της ίδρυσης του έχει συμβάλει καίρια στην κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη του χωρίου .

Έχει παρουσιάσει πλούσια δράση συμμετέχοντας στα πολιτιστικά δρώμενα και τις δραστηριότητες του Δήμου Σητείας . Στις Λιθινες οργανώνονται :

*     Χριστουγεννιάτικες και Πρωτοχρονιάτικες εορταστικές εκδηλώσεις (Κάλαντα , κόψιμο πίτας - δώρα στα παιδιά )

*     Αποκριάτικο πάρτι

*     Πασχαλινές Εκδηλώσεις (Κάλαντα Λαζάρου ,βάψιμο αυγών )

*     Αναβίωση του εθίμου του κλύδωνος .

*     Καθαρισμοί και δεντροφυτεύεις στο χωριό .

*     Θεατρικές παραστάσεις για μικρούς και μεγάλους .

*     Πανηγύρι στην τοποθεσία Άγιοι Απόστολοι στις 29 Ιουνίου .

*     Έκθεση βιβλίου κατά το μήνα Ιούλιο

*     Συναυλία το μήνα Αύγουστο .

*  Διήμερη εορταστική πανήγυρης 7&8 Σεπτεμβρίου (εορτή της Παναγίας ) Επίσης γίνονται εκθέσεις( βιβλίου ,χειροτεχνίες κ.α .)

*    Διεξαγωγή του Ιωαννιδιου Δρόμου στις 8 Σεπτεμβρίου

Ο Σύλλογος λειτουργεί δανειστική βιβλιοθήκη στο πνευματικό κέντρο του χωριού .

Με έξοδα του συλλόγου έχει δημιουργηθεί γήπεδο 5x5 και αίθουσα παιχνιδιών για μικρούς

και μεγάλους στο παλιό δημοτικό σχολειό.

Επεισεις έγινε από το σύλλογο η διαμόρφωση του πάρκου και η πρόσφατη δενδροφύτευση . Έχουν τοποθετηθεί σε διάφορα σημεία του χωριού πέτρινες βρύσες , έχει δημιουργηθεί ένα μικρό παρκακι στην νότια είσοδο του χωρίου και η στάση λεωφορείων .